Шумилино в 19-м веке

 Шумілінскі раён ў XIX – пачатку XX стагоддзя. Школы: царкоўныя, народныя, рамесныя

“Памятныя кніжкі” з’яўляюцца каштоўнай крыніцай, адкуль можна даведацца пра з’яўленне і дзейнасць школ, пра імёны настаўнікаў, іх заробкі, сродкі ўтрымання, колькасць вучняў.

 Хаця ў 1802 годзе ў Расіі было створана Міністэрства народнай асветы (МНА) і дэкларавалася ўсесаслоўнасць адукацыі і бясплатнасць пачатковай адукацыі, да сярэдзіны XIX  стагоддзя адукацыя была прывілеяй для вышэйшых саслоўяў – дваранства і духавенства. Менавіта яны забяспечвалі папаўненне кадраў дзяржаўных служачых, афіцэраў, спецыя-лістаў, настаўнікаў і выкладчыкаў. Больш магчымасцяў для атрымання адукацыі мелі купцы і мяшчане, якія жылі ў губернскіх ці павятовых цэнтрах, дзе працавалі гімназіі, павятовыя вучылішчы ці пачатковыя школы. Адукацыйных устаноў у сельскай мясцовасці практычна не існавала. Калі толькі хтосьці пісьменны (селянін ці адстаўны салдат) не браўся вучыць сялянскіх дзяцей прыватным парадкам, але такія школы фактычна былі забаронены.

 Развіццё сістэмы адукацыі пачалося з правядзеннем і развіццём буржуазных рэформ, з адменай прыгонніцтва. Развіццё прамысловасці, сельскай гаспадаркі, сацыяльнай сферы запатрабавала большай колькасці адукаваных, кваліфікаваных спецыялістаў, нават рабочых. Узнікла неабходнасць пашырэння агульнай пачатковай адукацыі, фарміравання сістэмы прафесійнай адукацыі (у першую чаргу для чыгунак).

 Інфармацыя на 1 сакавіка 1863 года паведамляе пра сельскія школы, адкрытыя для сялян, якія выйшлі з прыгоннай залежнасці: у Віцебскім павеце - 4 школы, у якіх вучацца 40 хлопчыкаў і 3 дзяўчынкі; у Гарадоцкім павеце 3 школы (11 хлопчыкаў і 5 дзяўчынак); у Полацкім павеце – 9 школ (44 хлопчыкі). Дарэчы, хлопчыкі складалі пераважную большасць вучняў, адукацыя для дзяўчынак лічылася не патрэбнай. Часта дзеці наведвалі школу толькі адзін год – навучыліся чытаць і пісаць і дастаткова. Сялянам трэба працаваць – гэта была жыццёвая неабходнасць.

 У “Кніжцы за 1865 год” паведамляецца пра наступныя сельскія школы ў 1863-1864 гг., якія былі адкрыты Міністэрствам дзяржаўнай маёмасці (у былых вёсках і маёнтках, што належалі казне): Лескавіцкая (7 вучняў-хлопчыкаў), Полцеўская (3) і Жаробыцкая (7) валасныя вучылішчы, Обальскае штатнае сельскае вучылішча (38), Ужляцінская (12) і Каравайніцкая (19) сельскія школы. Міністэрству народнай асветы падпарадкоўваліся валасныя вучылішчы: Обальскае (5 вучняў), Ловажскае (6), Сіроцінскае (14), Дабейскае (15), Міткавіцкае (цяпер Крывое Сяло) (4), 1-ае Мішневіцкае (5 вучняў і 5 вучаніц), 2-е Мішневіцкае (12 вучняў), Роўнаўскае (14) і Казьянскае (9). У 1865 годзе ўзгадваецца Станіславоўскае валасное вучылішча з 20 вучнямі.

 У 1866 годзе школы рэарганізаваны ў штатныя народныя вучылішчы МНА: Мішневіцкае (26 хл. і 11 дзяўч.), Казьянскае (21+14), Ловажскае (42 хл.), Дабейскае (28 хл.). Але паступова колькасць школ пачынае павялічвацца. Грошы на школы выдаткоўвала дзяржава і сялянская грамада. Паколькі сялянам было складана плаціць грашовыя ўзносы, выкарыстоўвалася і такая форма, як засыпка хлеба, які потым ішоў на продаж і ў якасці аплаты настаўніку. Аклад настаўніка складаў 150 рублёў, яму аплачвалася ці давалася кватэра, законавучыцель (гэтую пасаду па сумяшчальніцтву займаў мясцовы святар) атрымліваў 25 рублёў.

 У “Кніжцы за 1882 год” згадваюцца наступныя народныя вучылішчы:
 Лескавіцкае (год заснавання 1867) – 36 вучняў і 1 вучаніца, настаўніца Е. П. Петрашэн, законавучыцель свяшчэннік В. Я. Кудраўцаў, на ўтрыманне вучылішча выдаткоўвалася 75 рублёў з казны і 100 рублёў з грамадства;
 Ловажскае (1864) – 55 вучняў, настаўнік І. Ф. Кузняцоў, законавучыцель свяшчэннік П. П. Сакалоўскі, 75 руб. з казны, 100 руб. ад грамадства;
 Обаль-Ігуменскае (1867) – 36 хл. і 2 дзяўч., М. І. Красавіцкая, законавучыцель свяшчэннік Я. М. Сівіцкі, 75 руб. ад казны, 100 руб. ад грамадства;
 Дабейскае (1868) – 30 хл. і 2 дзяўч.,  С. І. Красавіцкі, законавучыцель свяшчэннік П. А. Серабрэніцкі, 75 руб.+100 руб.;
 Андрэеўскае (1874) – 33 хл., настаўнік В. К. Савіцкі, 50 руб. ад казны і 150 руб. ад грамадства;
 Мішневіцкае (1864) – 38 хл., І. Ф. Русакоў, 200 руб. ад казны;
 Казьянскае (1863) – 25 хл. і 1 дзяўч., Я. Ф. Карпянок, законавучыцель свяшчэннік І. М. Даўгяла, 275 руб. ад казны.

 Гэтыя вучылішчы заставаліся да пачатку ХХ стагоддзя. У 1900 годзе з’явілася Кардонскае народнае вучылішча (настаўнік Р. В. Машара). Істотнае папаўненне навучальных устаноў адбылося ў 1905 годзе: падзялілася на мужчынскае і жаночае Казьянскае вучылішча, былі створаны Убоінскае, Навікоўскае, Брыцікаўскае, Пушчавыйскае, Саломенскае і Заўсыскае народныя вучылішчы.

 У 1908 годзе да іх дабавілася Саладуха-Пушчавыйскае, Маркаўскае, Лявонаўскае, Мясаедаўскае народныя вучылішчы. У 1909 годзе згадваецца Альхавікскае народнае вучылішча, у 1910 годзе створана Мамойкаўскае, а ў 1912 годзе Рабушкоўскае, Шашынскае і Бараноўскае народныя вучылішчы.

 Сістэму пачатковай адукацыі МНА дапаўняла сетка царкоўна-прыходскіх школ (ЦПШ), якая знаходзілася ў веданні праваслаўнай царквы. У царкоўна-прыходскіх школах даваўся мінімум ведаў, тут вучылі чытанню, пісьму, чатыром арыфметычным дзеянням і закону Божаму. ЦПШ існавалі ў 1905 годзе ва Улазавічах, Навіках, Дабеі, Міткавічах, Ужляціне, Полцеве, Барсучыне, Сіроціне, Жаробычах, Станіславове, Ловажы, Обалі (Обаль-Ануфрыеўская другакласная і пры ёй узорная і жаночая школы).

 У 1908 годзе Полцеўская школа падзелена на мужчынскую і жаночую. У 1909 годзе створана Стралкоўская, а ў 1910 – Тупічынская, Лугаўская  і Дварышчанская школы.

 У пачатку ХХ стагоддзя пачынаюць з’яўляцца школы з элементамі прафесійнай падрыхтоўкі. У 1908 пачала дзейнасць Ловажская ніжэйшая рамесная школа, у Сіроцінскай ЦПШ з’яўляецца рамесна-кавальскае ад-дзяленне, а ў Ловажскай ЦПШ - клас ткацтва і рукадзелля.
 Гэтая сетка навучальных устаноў праіснавала да 1917 года, дзейнічала і ў першыя паслярэвалюцыйныя гады.

Шумілінскі раён у XIX cтагоддзі. Землеўладанне
 
На Шуміліншчыне  буйнейшым магнатам быў граф М. І. Храптовіч, які толькі ў нашым раёне ў маёнтках Караліна, Боськава і Горкі меў 8594 дзесяціны зямлі. Яму належалі вя-лізныя ўладанні і ў сучасным Бешанковіцкім раёне, уключаючы мястэчка Бешанковічы, у іншых раёнах Беларусі.

 Буйныя маёнткі мелі В. І. Рэут (Тэклінавіль і Мікалаёва) – 3120 дзес., Т. А. Рэут (Ловаж-1) – 2070 дзес., Л. Л. Гласко (Міхалова) – 2654 дзес.,  князь П. Баграціён (Ловаж) – 1937 дзес., К. А. Гласко (Станіславова) – 1777 дзес., С. С. Грабніцкі (Обаль) – 1380 дзес.,  (усе Полацкі павет),  браты Канстанцін і Мікалай Разенбаўмы (Роўнае) – 6341 дзес. (Гарадоцкі павет), нашчадкі Алаізіі Хлюдзінскай (маёнткі Лескавічы і Плігаўкі) мелі плошчу 1859 дзес. (Віцебскі павет).

 Маёнткі Рэутаў – Андрэева (3291 дзес.) і Ловаж (622 дзес.), Галіёфа – Казьяны (1490 дзес),  былі секвесціраваны (арыштаваны), а маёнтак Станіславова (565 дзес.) памешчыка Друговіна – канфіскаваны за ўдзел у паўстанні 1863 года.
 З ліку буйных памешчыкаў можна назваць Віктара і Міхаліну Косавых (Жаробычы) – 692 дзес., Гілярыя і Фаусціна Перотаў (Амбросавічы) – 732 дзес., К. М. Бесарабскага (Заобаль) – 564 дзес, Гільдэбрантова (Каравайніцы) – 620 дзес., І. Я. Пестава (Міралюбава) – 597 дзес. Баранеса Л. Розен валодала маёнткам Мікалаёва (ля Мішневіч) у 545 дзес., а барон Ф. Ф. Розен – маёнткам Мосарж (сучасная вёска Мосарава) у 451 дзес. Нашчадкам А. Чуніхіна дастаўся  маёнтак Міткавічы (Крывое Сяло) – 719 дзес. Да буйных можна аднесці маёнткі Л. П. Вадзяніцкай (Язвіна – 446 дзес.), І. Васілеўскага і К. Мількевіч (Полькавічы – 455 і 523 дзес. адпаведна), нашчадкаў Я. Баршчэўскага (Полцева – 432 дзес.) і іншыя.

 Шмат было і дробных землеўласнікаў (аднадворцаў) – у в. Ляжні жылі В. П. Хмялеўская (66 дзес.), Ц. П. Фадзееў (51), К. Т. Карэлін (25), К. А. Карэлін (25); у Дабеі – К. П. Фадзееў (70) і С. П. Фадзееў (93), І. П. Гусакоў (19), К. І. Гусакоў (50); у в. Мошна (цяпер в. Прыазёрная) – А. Альшэўская (10), Ф. Д. Мажэйка (8). Пазней гэтую катэгорыю перавялі ў мяшчанскае саслоўе.
 Аб даходах, якія прыносілі маёнткі сваім гаспадарам, можна меркаваць па лічбах, прыведзеных па секвестыраваных гаспадарках: маёнтак Андрэева даваў даход 450 руб. і дадаткова 1592 руб. сялянскіх аброкаў і выкупных плацяжоў у год, Станіславова – 405 і 208 руб., Казьяны – 590 і 300 руб. адпаведна.

 Пасля рэформы 1861 года працэс фарміравання буржуазнага землекарыстання пайшоў больш актыўна. Мяшчане, купцы, сяляне пачалі набываць зямлю ва ўласнасць. У “Спісе населеных месцаў Віцебскай губерні” створаным А. Сапуновым у 1906 годзе, зафіксавана змена ўласнікаў многіх памешчыцкіх  маёнткаў, фальваркаў і засценкаў, нават буйных. Так, у Лескаівцкай воласці маёнткам Непароты (296 дзесяцін) валодалі мяшчане К. Савельеў і В.  Аўсянкін, маёнтак Біневшчына (280 дзес.) набыў селянін Я. Кубля. У Казьянскай воласці маёнтак Глушыца (478 дзес.) быў ва ўласнасці мешчаніна П. Шыліна, у Мішневіцкай мешчанін І. Заблоцкі валодаў маёнткам Шыпуліна (285 дзес). У Міхайлаўшчынскай воласці селянін М. Драгун набыў маёнтак Вішнева (314 дзес.). Ф. Прыгожы валодаў фальваркам Клімава (522 дзес.), Карпушэнка – маёнткам  Полькавічы (455 дзес.), Балбатуноў – маёнткам Янавіль (400 дзес.),  Федзяёвы – засценкам Дабея (235 дзес.) – усе мяшчане.

 З’явілася новая форма землеўладання – таварыства, калі зямля набывалася групай сялян: засценак Рыпіншчына (180 дзес.) запісаны за Рыпіншчынскім таварыствам 18 хатніх гаспадарак,  фальварак Мікіціна (цяпер Мікіціха) (173 дзес.) за Мікіцінскім сялянскім таварыствам – усяго на тэрыторыі раёна больш за два дзесяткі такіх уладанняў. Але памешчыцкае землеўладанне захавала сваё панаванне.

Шумілінскі раён у XIX стагоддзі.Транспарт. Сувязь

 Да будаўніцтва Рыга-Арлоўскай чыгункі ў 1866 годзе галоўнымі шляхамі зносін на тэрыторыі раёна былі сухапутныя дарогі, якія складаліся ў даволі развітую дарожную сетку.  Буйнейшым шляхам быў Полацкі (Рыжскі) паштовы тракт, які вёў з Віцебска праз Старое Сяло, Полцева, Новае Сяло, Камачына, Шашы, Гараны на Полацк. На гэтым шляху існавала конная пошта, дзейнічалі дзве паштовыя станцыі – у Курылаўшчыне і Дубовіках (цяпер в. Слабада Мікалаёўскага сельсавета)  на 30 коней кожная. На паштовых станцыях падарожнікі маглі памяняць коней,  адпачыць, спыніцца на начлег.  Пасля будаўніцтва чыгункі пошта засталася толькі ў Курылаўшчыне.

 Ад Курылаўшчыны вяла дарога на Бешанковічы і Лепель. У Бешанковічах праз Дзвіну дзейнічала паромная пераправа.
 Яшчэ адна дарога з Віцебска ў Полацк вяла праз Сіроціна, Спаскае, Зуі (цяпер у складзе г. п. Обаль). Ад Сіроціна вялі дарогі на Гарадок, Бешанковічы і Невель.

 Дарога Бешанковічы-Невель ішла па паштовай дарозе да в. Падзвінне (каля Крывога Сяла), далей зварочвала на Барсучыну (каля Амбросавіч), праз Башні, Сіроціна, Мішневічы, Панамары на Невель.  У Панамары падыходзіў і шлях з Полацка (праз Казьяны, Роўнае).

 Існавала развітая сетка мясцовых прасёлачных дарог. У зімовы час дзейнічалі зімнікі – часовыя дарогі праз азёры, балоты, па рэках, якія значна скарачалі некаторыя маршруты.

 Актыўна выкарыстоўваліся ў перавозцы грузаў водныя шляхі: рака Заходняя Дзвіна, а таксама рака Ула, якая Бярэзінскім каналам злучалася з Бярэзінай і Дняпром.

 Будаўніцтва чыгункі Полацк-Віцебск  змяніла транспартную сітуацыю. Пры чыгуначных станцыях адкрываліся пошты (ў Лоўшы, Обалі, Шуміліне), з’явіўся тэлеграф. Прыём і выдача карэспандэнцыі праводзілася ў валасных праўленнях Казьянскай і Мішневіцкай валасцей.

 Дарэчы, праз станцыю Сіроціна штодзень праходзілі тры цягнікі ў напрамку Рыга-Арол: два пасажырскія і адзін паштова-пасажырскі, і столькі ж у напрамку Арол-Рыга.

Землеўладанне
 Да сялянскай рэформы 1861 года зямлёй валодалі толькі асобы дваранскага паходжання ды дзяржава. Іншыя саслоўі маглі толькі арандаваць памешчыцкія маёнткі ці набываць іх ускоснымі спосабамі. Нават сяляне лічыліся ўсяго толькі карыстальнікамі памешчыцкай зямлі. З адменай прыгону землі былі падзелены паміж памешчыкамі і сялянамі. Але сялянскае землеўладанне захавалася ў форме абшчыннага, калі ўласнікамі зямлі былі не асобныя сяляне, а так званая сельская грамада. Менавіта на грамаду разносіліся падаткі і павіннасці, грамада дзяліла зямлю і, адпаведна, падаткі паміж сялянамі – членамі грамады.

 Так, у Віцебскай губерні (па даных на 1878 год) было 3372 землеўладальнікі (акрамя сялянскіх абшчын), якім належала 1 975 560 дзесяцін зямлі (у сярэднім – 585 дзес.), з іх толькі 587 – асобныя сяляне, якія валодалі 32 723 дзесяцінамі (у сярэднім – 55 дзес.).

 Пануючае становішча мела буйное землеўладанне, што пацвярджаюць наступныя лічбы размеркавання зямель:
 плошча ўладання  1-20 дзес.  – 771 уласнік  валодаў 9 289 дзесяцінамі;
 20-100 дзес. – 1121 уласнік -  55 200 дзес.;
 100-250 дзес. – 463 уласнікі -  74 485 дзес.;
 250-500 дзес. – 313 уласнікаў – 113 401 дзес.;
 500-1000 дзес. – 286 уласнікаў – 204 533 дзес.;
 1000-5000 дзес. – 358 уласнікаў – 745 098 дзес.;
 больш за 5000 дзес. – 60 уласнікаў -  773 554 дзес.
 1,8% землеўладальнікаў-магнатаў валодалі 39% зямельнага фонду, а 20,8% буйных памешчыкаў (плошча маёнткаў больш за 500 дзесяцін) распараджаліся 87% зямель.

Гісторыя вуліцы Ленінскай г.п. Шуміліна

“Вулічныя” абразкі
 Рыхтуючыся да свята вуліцы Ленінскай у Шуміліне, мы проста не маглі абысціся без успамінаў нашага актыўнага грамадскага карэспандэнта, краязнаўцы Віктара Улюценкі. Ён з бацькамі жыў некалі на сціплай вуліцы Безыменнай, з якой вулачка неўзабаве выводзіла чалавека на Ленінскую. Нібы выводзіла ў людзі, бо Ленінская была вуліцай люднай і гаманкой.
 Віктар Васільевіч данёс у рэдакцыю свой рукапіс з успамінамі. Аўтар яго падзяліў на невялічкія абразкі — як астраўкі памяці, як дзіцячыя залацінкі карэннага шумілінца.

Барадаты брукар
 “Мне было чатыры гады, калі брукавалі вуліцу, — згадвае В. В. Улюценка. — Я любіў глядзець, як працуюць брукары. Двое мужчын, шыракаплечых, з бародамі, стоячы на каленях, старанна выкладвалі камяні і пастуквалі па іх вялікімі драўлянымі малаткамі.  Выкладвалі каменне па даўняму бруку, які даўно і глыбока “ўехаў” ужо ў зямлю.
 Брукаванка атрымлівалася ладная і высокая, з узвышэннем пасярэдзіне. З таго часу ў мяне ў свядомасці адклаўся той вобраз брукара — муляра, абавязкова з сажнёвымі  плячамі і барадой”.
Вуліца “мычала”
 “У Шуміліне раней ледзь не ўсе трымалі кароў. Не была выключэннем і вуліца Ленінская. Мы жылі на заходніх “рубяжах” мястэчка, гналі кароў ад прамкамбіната да  вёскі Губіца. Гаспадыні пад дзённую дойку хадзілі да гурту самі, вечарам  выпраўлялі дзяцей. Тыя не ішлі з пустымі рукамі, абавязкова прыхоплівалі акрайчык чорнага хлеба — як прыманку.
 Наша “каровіна арцель” заканчвалася на мяжы з гасцініцай. У гурце было амаль сорак кароў і вечарам  вуліца Ленінская проста танула ў каровіным рыку і мычанні. А пастухом доўгі час і нязменна быў Скуратаў”.

Крама і афіша
 “Побач з сённяшняй аўтастанцыяй быў хлебны магазін, — піша В. В. Улюценка. — У ім было адно акно, праз якое і прадавалі хлеб.  Працаваць крама пачынала ў 10, а часам і ў 11 гадзін  дня.  Выдавалі тады (у сярэдзіне 50-х) па адной, а на пачатку 60-х — па дзве буханкі на сям’ю. У чарзе стаялі дзеці і старыя, бо час быў рабочы. Чарга расцягвалася да самой гасцініцы, займаючы дарогу вуліцы Ленінскай. Побач з крамай стаяў драўляны стэнд для кінаафіш, так што прыйшоўшы за хлебам, кожны ведаў, які фільм будзе ісці”.
Пра кібіткі і “гарачы” лёд
 “У першай палове 50-х па вуліцы Ленінскай часта праязджалі цыганскія табары.  Кібіткі грукаталі коламі, на задніх восях тарабанілі чайнікі, каструлі, іншае цыганскае начынне. Выходзілі цікаваць дарослыя, дзяцей не пускалі, казалі, што цыгане скрадуць.
 Цераз дарогу ад сённяшняй аўтастанцыі была пажарная часць, а на месцы аўтастанцыі — пажарны вадаём. Зімой ён замярзаў, і мы да знямогі гулялі ў хакей, дацямна стукалі клюшкамі і галёкалі. Тады дзяцей было на вуліцы кішма…”
Пукі з лазовай кары
 “У 60-ыя гады нарыхтоўчая кантора закупляла сухі луб з лазы. Мы кару проста называлі лазой. У заробкі хадзілі ўсе, асабліва дзеці, якія маглі нядрэнна зарабіць на лазе, каб купіць футбольны мяч, схадзіць у кіно.  Сухую кару, скручаную ў пукі, прасавалі і адпраўлялі вагонамі ў Віцебск.  Загадчык райзага Пётр Курыленка быў для нас казачнікам, бо грошы аддаваў за тавар зараз жа, толькі ў іншым будынку. Па вуліцы Ленінскай цэлае лета ішлі  павозкі, цягнулі людзі тачкі, каляскі-двухколкі…”

І гармоніка светлыя зыкі…
 “У 60-я людзі любілі дэманстрацыі. Прыходзілі, каб і пасвяткаваць, і сустрэцца са знаёмымі, паказаць свае ўборы. Усе калоны ручайкамі сцякаліся ў адну “рэчку” — на вуліцу Ленінскую.
 Цэнтральная плошча тады  была побач з будынкам, дзе сёння месціцца аддзел адукацыі. Там манціраваліся трыбуны, адтуль гучала палкае партыйнае слова. Калі праходзіла калона прамкамбіната (прадпрыемства размяшчалася на Ленінскай), усе ажывалі. Уперадзе калоны побач са сцяганосцамі ішлі гарманісты, і калі ступалі на плошчу, хвацка расцягвалі свае мяхі. А калону ўзначальваў Лаўрыновіч — майстар бандарнага цэха”.
За строем строй
 “Раней штогод праводзіліся ваенныя вучэнні. Для дзяцей гэта было святам. Па Ленінскай за строем строй ішлі салдаты, пры зброі і спявалі паходныя песні. На вуліцы выходзілі ўсе, а мы, падлеткі, станавіліся ў строй і прасілі байцоў што-небудзь пранесці: біклагу, падсумак, рэчмяшок. Аднойчы я цэлыя два кіламетры нёс гранатамёт і ад шчасця не ведаў, куды сябе дзяваць”.

 Дзіцячая бібліятэка
 “На беразе пажарнага вадаёма размяшчалася дзіцячая бібліятэка.  Мы любілі заходзіць сюды. Загадвала бібліятэкай Сыч, звалі яе Марыяй, яна была граматным спецыялістам, ахвотна нас прымала, раіла, што пачытаць. Жыла яна па вуліцы Горнай, што за “лініяй”.
Школа і кіно
 “У 1964 годзе на вуліцы “вырас” будынак школы (у хуткім часе там справіць наваселле школа мастацтваў – рэд.). Аднак ён усіх вучняў змясціць не мог. Часта вучні займаліся ў старых будынках (якія былі на месцы цяперашняй СШ № 1 – рэд.) і рабілі пераходы са школы ў школу. На гэта гублялася сама меней 15 хвілін. Настаўнікі сачылі, каб дзеці не разбегліся, не збеглі ў кіно, што здаралася нярэдка…”
 Левіт і шоу
 “У 1966 годзе ў сённяшнім будынку аддзела адукацыі размяшчалася раённая бальніца. Зімой на Новы год упершыню рознакаляровымі агеньчыкамі запалі ёлку. Лямпачкі фарбавалі ўручную, у розныя колеры. Ладзіў гэтае ёлачнае шоу загадчык гаспадаркі ЦРБ Левіт. На радасці быў настоены ўвесь пасёлак. Левіт абяцаў, калі, вядома, знойдзе рэле, што лямпачкі будуць мігцець…”
“Лаўсанавыя” хлопцы і зіхоткія дзяўчаты
 “У маю бытнасць падлетка прыйшла сапраўдная рэвалюцыя на моду і эстраду. У магазінах прадаваліся музычныя электраінструменты. Гэта быў час нараджэння “Стылю” і “Сярэбраных гітар”. Дыскатэкі (тады называлі прасцей — танцы) праходзілі ў РДК кожную сераду, суботу і нядзелю. Хлопцы ў лаўсанавых касцюмах, дзяўчаты ў зіхоткіх сукенках, спадніцах, хусцінках з блёсткамі ішлі па вуліцы Ленінскай да ДК. Мы, падлеткі, сядзелі на дрэвах уздоўж вуліцы  і разглядалі прыгожых юнакоў і дзяўчат. Мы ведалі сваіх футбалістаў і лёгкаатлетаў, ведалі і ўсяляк бралі з іх прыклад.”

Калоны дэманстрантаў вялі па брукаванай Ленінскай
 Як вядома з гісторыі, Шуміліна размяшчалася ўздоўж чыгункі. Гэта не дзіўна, бо такое рассяленне давала магчымасць свабодна выязджаць у Віцебск, Полацк і далей. Як асобная адзінка, вуліца Ленінская асабліва выдзелілася ў пасёлку Шуміліна ў пасляваенныя гады. Сёння жыхароў, якія пасяліліся на Ленінскай у 50-ых–60-ых, засталося няшмат. Сярод іх Раіса Васільеўна Пагодзіна з дома № 10 і Людміла Іванаўна Якаўлева з дома № 13.
 Вось што расказвае пра жыццё на цэнтральнай вуліцы пасёлка Людміла Іванаўна Якаўлева:
 – На сёння наш шматкватэрны дом адзін са старэйшых па году забудовы. Мы засяліліся сюды ў 1951. Бацька Іван Васільевіч Якаўлеў быў ваенны. Пасля вайны служыў у Беларускай ваеннай акрузе. У 1951 быў накіраваны намеснікам ваенкома ў Шумілінскі ваенкамат. Вось так мае мама Пелагея Іванаўна, тата і я сталі жыхарамі вуліцы Ле-нінскай. Памятаю, як выглядала вуліца ў канцы 50-ых–пачатку 60-ых. Напрыклад, на месцы магазіна “Ганна” быў драўляны будынак і ў ім у свой час была аптэка, потым жылі сем’і, працаваў райвыканкам.
 З вяртаннем у ліпені 1966 года Шумілінскага раёна ў прыбудове да сённяшняй «Ганны» (недзе праз год) адкрылі гаспадарчую групу па адводзе зямельных участкаў. Вельмі патрэбныя туды былі кадры. Галоўны архітэктар Валянціна Іванаўна Блыкіна прапанавала мне пайсці ў гэту службу. Так я і засталася працаваць у гэтай галіне.
 Пазней будынак і прыбудову займалі кабінеты паліклінікі.
 Добра памятаю дэманстрацыі, якія праходзілі па брукаванай вуліцы Ленінскай. У сямейным архіве захаваўся маленькі здымак, на ім бачна, як мой бацька вядзе калону. За калонай праглядваецца (вышэй) незабудаваная яшчэ горка ўздоўж чыгункі і драўляныя будынкі на Ленінскай.
 Памятаю, як будавалі ўнівермаг (сённяшні будынак райспажыўтаварыства). Усе вучні пасля школы заходзілі на будаўніцтва: было цікава.
 Раіса Васільеўна Пагодзіна:
 – Дом № 10, дзе я жыву і сёння, пабудавалі ў 1961 годзе. На месцы дома № 12 стаяў драўляны будынак, дзе пасля вайны знаходзіўся райкам партыі. Мая маці Хрысціна Якаўлеўна працавала там прыбіральшчыцай. Не памятаю, калі дакладна, здаецца, у сярэдзіне 50-ых, райкам пераехаў, а нам і яшчэ тром сем’ям у тым будынку далі па пакою. Памятаю, як мы з сястрой хадзілі ў школу. Гэта зараз тут сучасны двухпавярховы будынак, а пасля вайны (а я пайшла ў школу ў 1947) на гэтым месцы стаялі некалькі маленькіх драўляных хатак і ў іх месціліся па два класы.
 Забудова двухпавярховых дамоў з цэглы па гэтай частцы Ленінскай (ад вул. Сіпко да райпо) пачалася ў 1960-ым. У 1961 годзе пабудавалі наш дом і маме далі ў ім кватэру,  дом № 9 – у 1968 і ў 1969 пабудавалі дом № 12 і № 16.
 З цікавых чутак
 Гаварылі, што, калі ўзводзілі будынак сённяшняга райспажыўтаварыства (1956-1957гады), адзін з будаўнікоў жартаваў, што ў катлаване, які капалі пад фундамент, знайшлі бутэльку з залатымі манетамі. Жарт удаўся, бо па пасёлку пайшлі чуткі і людзям было цікава: можа, выкапаюць там яшчэ які клад.

Вуліца славілася бочкамі
 Старэйшыя жыхары, што жывуць па вуліцы Ленінскай, згадваюць, што ў 50-я гады на  стыку вуліц Ленінскай і Кірава (на месцы сённяшняга забойнага цэха “Вітконпрадукта”) месціўся Шумілінскі прамысловы камбінат. У бандарным цаху тут выраблялі драўляныя бочкі. Вядомым бондарам на ўсю акругу быў Генадзь Лаўрыновіч. Гаварылі, што толькі бондару Лаўрыновічу з яго залатымі рукамі ўдавалася зрабіць такія бочкі, якія не развальваліся больш за сто гадоў.
 Бочкі прадавалі па ўсёй рэспубліцы. “У канцы 60-х – пачатку 70-х гадоў бочкі цэлымі партыямі заказваў Гомельскі тлушчавы камбінат. “Шумілінскі прамкамбінат наймаў машыны з розных прадпрыемстваў вазіць бочкі, – расказвае жыхар Шуміліна Валерый Міхайлавіч Цыркуноў. – Я тады працаваў вадзіцелем у сельгастэхніцы, часта таксама вазіў бочкі на Гомель. Як цяпер помню, бочкі былі такія ўсе роўныя, адна пад адну. На абрашэчаны прычэп ставіў іх у тры ярусы. За адзін раз завозіў на  Гомельскі тлушчавы завод больш за дзвесце бочак. Там у іх захоўвалі тлушч, выкарыстоўвалі і для засолкі гуркоў”.
Ашчадная каса
 Непадалёк  ад будынка сённяшняга лясніцтва ў 60-я гады была ашчадная каса. Доўгі час начальнікам тут працавала былы сакратар Сіроцінскага падпольнага райкама камсамола Наталля Леанідаўна Герман, затым ашчадную касу ўзначаліла Марыя Іванаўна Нікіціна.
 “А ахоўнікам ашчаднай касы працяглы час была Крысціна Данілаўна Шалахава,  –  дадае  А. М. Цыркунова. – Яна была маёй суседкай, не дажыла да ста гадоў усяго тры месяцы…
 Крысціна Данілаўна ўвогуле была цікавым чалавекам. Як выдатны стралок, яна мела значок ДТСААФ.  Яе муж Аляксандр Піліпавіч  быў арганізатарам першых калгасаў на Шуміліншчыне. Затым працаваў старшынёй сельвыканакамаў у Амбросавічах, Лявонаве, Язвіне”.

Проста была галоўнай
 “Назву Ленінская вуліца атрымала ў 1924 годзе ў гонар У. І. Леніна, – гаворыць жыхарка райцэнтра, гісторык Людміла Мікітаўна Грыгор’ева.  – А да гэтага часу вуліцу проста называлі галоўнай. У 1924 годзе яна не была падобная на сённяшнюю: тут размяшчаліся толькі невялічкія домікі”.
 “А непадалёк ад сённяшняй аптэкі (у бок пошты) была яўрэйская вуліца, – расказала нам жыхарка Ленінскай  Іна Данілаўна Ліўшыц. –  У 60-я гады тут жылі Галынскія, Старасельскія і інш.”
Райкам партыі
 З 50-х гадоў і да пачатку 70-х гадоў  у сённяшнім будынку раённай бібліятэкі размяшчаўся райкам партыі. “А на першым паверсе быў райкам камсамола, – згадвае былы работнік  райвыканкама Вольга Пятроўна Аўчыннікава. – У 60-я гады ў гэтым жа будынку размяшчалася ўпраўленне сельскай гаспадаркі і харчавання райвыканкама. Начальнікам быў Леанід Раманавіч Глазкін”.

Даваенная хлебапякарня
 На вуліцы Ленінскай да Вялікай Айчыннай вайны была пабудавана хлебапякарня. Яе будынак практычна поўнасцю захаваўся пасля ваеннага ліхалецця. Хлебапякарня забяспечвала хлебам і батонамі ўвесь раён. Хаця ў канцы 40-х з хлебам было напружана – на сям’ю выдавалі па паўбуханкі.  Старэйшыя жыхары вуліцы Ленінскай прыгадваюць, што побач з хлебапякарняй быў дом Івана Лебедзева. Ягоная жонка працавала хлебапёкам, а сам Іван  доўгі час развозіў на кані хлеб ва ўсе магазіны Шуміліна. “Жыхары Шуміліна старанна і ўнікліва выглядалі каня Івана Лебедзева, – згадвае адна са старэйшых жыхарак вуліцы Ленінскай  Анастасія Маісееўна Цыркунова. – На калёсах была ўстаноўлена невялікая будка,  у якую складвалі хлеб. Яго прывозілі ў магазіны яшчэ цёплым. Хлеб раней прадаваўся вагавы – буханкі былі большыя і меншыя.  Кілаграм белага хлеба каштаваў 22 капейкі, а чорнага –  18 капеек. Гэта памятаю дакладна, таму што некаторы час працавала прадаўцом у адным з магазінаў Шу-міліна. У шумілінскіх хлебапёкаў асабліва смачным атрымліваўся белы хлеб”.
Друкарня і рэдакцыя – на Ленінскай
 У доме нумар 74 па Ленінскай, які бачыце на фотаздымку, раней размяшчалася друкарня. Відавочцы згадваюць, што ў 40-х– пачатку 50-х гадоў тут працавалі Радзючэнка і Іванова. А за друкарняй месціўся невялічкі будыначак, дзе стаяў рухавік. Ён каштаваў нямала грошай – яго бераглі, і каб у будынку захаваць цяпло,  сцены з усіх бакоў абмазвалі глінай. Рабілі гэта кожную восень, бо гліна за лета растрэскваўся. Атрымлівалася не вельмі гладка і акуратна – будынак знешне нагадваў скляпок.
 У другой палове будынка друкарні размяшчаўся аддзел адукацыі, згадвае старэйшая жыхарка вуліцы Ленінскай Г. Л. Цвяткова.
 “А рэдакцыя ў 50-я гады таксама размяшчалася па вуліцы Ленінскай, у будынку сённяшняй бібліятэкі, – успамінае Ала Вацлаваўна Пугіна. – Тады я была яшчэ дзяўчом, але добра гэта памятаю, бо мая маці працавала ў рэдакцыі тэхнічкай, і я часта прыходзіла, каб дапамагчы ёй. Рэдактарам у тыя часы быў Саламонаў.”
Равесніца раёнкі
 Газеце “Герой працы” і мне  – па восемдзесят, – усміхаецца наша чытачка з вуліцы Ленінскай Зінаіда Кузьмінічна Іванова. – Мы равеснікі. Выпісваю раённую газету больш за пяцьдзесят гадоў і, як мне здаецца, апошнім часам, нягледзячы на ўзрост, яна памаладзела і папрыгажэла”.
 Зінаіда Кузьмінічна з пачатку 60-х гадоў працавала ў райкаме партыі загадчыцай бібліятэкі партыйнага кабінета. Тут было многа кніг Леніна і Сталіна, многіх партыйных дзеячаў, і ніводны сход не праходзіў без цытат з гэтых кніг, згадвае З. К. Іванова. Добрым словам успомніла жанчына сакратароў райкама партыі, якія працавалі ў 50-60-я гады: Ляўхненка, Іваноў, Жолудзеў, Жуклевіч.
 Некалькі гадоў Зінаіда Кузьмінічна адпрацавала старшым інструктарам па кадрах райспажыўтаварыства. І сёння жанчына з гордасцю захоўвае раённую газету, датаваную 9 снежня 1978 года, дзе чытаем: “На сумесным пасяджэнні праўлення райпо і райкама прафсаюза работнікаў гандлю было абмеркавана пытанне аб прысуджэнні звання “Заслужаныя ветэраны працы калектыву” работнікам спажывецкай кааперацыі раёна”. Сярод перадавікоў, якія за бездакорную працу ўдастоены гэтага звання – Зінаіда Кузьмінічна Іванова. Увогуле з раённай газетай у жанчыны звязана многа ўспамінаў: калісьці ў ёй пісалі пра яе бацьку, Кузьму Арцёмавіча Градоўкіна, які загінуў у пачатку Вялікай Айчыннай вайны, чытала Зінаіда Кузьмінічна шмат заметак пра сваіх калег па рабоце, знаёмых і родных. Чытае і зараз, прычым, “ад коркі да коркі”. Добра помніць, як у 1970-м узводзілася тая частка будынку, дзе зараз знаходзіцца рэдакцыя.
 Зінаіда Кузьмінічна – чалавек аптымістычны, цікавіцца міжнароднымі навінамі,  любіць вырошчваць вулічныя кветкі. Ганарыцца сваім сынам і дачкой, вельмі любіць чатырох унукаў.
Жыхары Ленінскай
 Усяго на вуліцы Ленінскай пражывае 287 чалавек, падлічылі ў камунгасе, з іх  – 47 дзяцей і падлеткаў. 30 школьнікаў вучацца ў СШ №1.
На вуліцы Ленінскай жывуць дзве ўдзельніцы Вялікай Айчыннай вайны – Ганна Лук’янаўна Цвяткова і Надзежда Лук’янаўна Быкава. Яны родныя сёстры, да таго ж – суседкі. Таксама на Ленінскай жывуць былыя малалетнія вязні  – Кавалёва Марыя Аляксееўна, Сафонава Раіса Антонаўна, Станавенка Эмілія Адольфаўна, Каразееў Эдуард Іванавіч.
Быў ваенкамат, стала лясніцтва
 У будынку сённяшняга лясніцтва ў 60-я гады размяшчаўся ваенкамат. І многія сталыя шумілінцы памятаюць, як адсюль праводзілі сваіх сыноў у армію.